Co oznacza niezdolność do pracy?

Kto jest odpowiedzialny za wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności? Czy osoba, która posiada taki dokument jest w stanie podjąć pracę? Wyjaśniamy, czym jest orzecznictwo do celów rentowych i poza rentowych.

Definicje niepełnosprawności w polskich przepisach mogą prowadzić do nieporozumień i nadinterpretacji. Dlatego warto poświęcić chwilę, by zrozumieć, co daje nam orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, a przede wszystkim – czy coś zabiera.

Polskie przepisy zawarte w „Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych” wciąż definiują niepełnosprawność jako „trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy”.

Na całym świecie mieliśmy do czynienia z różnymi modelami definiowania niepełnosprawności. Nowoczesne definicje pokazują, że jest ona wielowymiarowym zjawiskiem – biopsychospołecznym. Zwracają uwagę na to, że poza ograniczeniami w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka, ważne jest także otoczenie społeczne – to czy usuwa ono bariery i umożliwia pełne uczestnictwo we wszystkich dziedzinach życia, niezależnie od posiadanych dysfunkcji.

Definicja przyjęta w polskiej ustawie określa stopnie niepełnosprawności jako: znaczny, umiarkowany i lekki. Pierwsze dwa przypisuje osobom, które są niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej.

Zdolny czy niezdolny do pracy?

Niefortunne sformułowania, pojawiające się również na orzeczeniach o stopniu niepełnosprawności, mogą wprowadzić w błąd pracodawców i same osoby z niepełnosprawnościami. Mają określić szansę na zatrudnienie i konieczność udzielenia wsparcia osobie z niepełnosprawnością, a także informują o obniżonej zdolności do wykonywania niektórych rodzajów prac. Tymczasem mogą być interpretowane inaczej – jako stwierdzenie, że konkretna osoba nie może pracować. A przecież ustawa nie wyklucza podjęcia pracy przez osoby zaliczone do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności.

W ustawie znajdziemy przepis:

„Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (…) nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:

1) przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
2) zatrudnienia w formie telepracy”.

W praktyce oznacza to, że tylko lekarz medycyny pracy może stwierdzić, czy dana osoba spełnia warunki psychofizyczne do pracy na określonym stanowisku. Dzieje się tak zarówno w przypadku osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności, jak i kandydatów do pracy bez ograniczeń sprawności.

Decyzja lekarza dotycząca możliwości podjęcia pracy na danym stanowisku może różnić się w zależności od specyfiki tego stanowiska oraz indywidualnych cech danej osoby. Na przykład, lekarz może uznać, że osoba pełnosprawna nie spełnia wymagań pracy na danym stanowisku, ale jest odpowiednia dla osoby z niepełnosprawnością. Ocena ta opiera się na indywidualnych predyspozycjach każdej osoby.

Pracodawca nie może zatem odmówić zatrudnienia danej osoby w związku z jej niepełnosprawnością, jeśli zgodę na jej pracę wyda lekarz medycyny pracy. Byłoby to przejawem dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Natomiast jeśli zajdzie taka potrzeba, pracodawca powinien dostosować stanowisko pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością, zgodnie z jej wcześniej zgłoszonymi potrzebami.

Jaki zatem cel ma orzekanie o niepełnosprawności? W Polsce rozróżniamy orzecznictwo do celów rentowych (o niezdolności do pracy) i do celów poza rentowych (o stopniu niepełnosprawności).

Orzecznictwo do celów rentowych

Uzyskanie renty jest możliwe po otrzymaniu orzeczenia o niezdolności do pracy. Taki dokument wydaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Warto pamiętać, że nie wyklucza on możliwości podjęcia zatrudnienia na zasadach opisanych powyżej.

Więcej informacji na temat rodzajów rent i warunków ich otrzymania można znaleźć na stronie ZUS:

Renty z tytułu niezdolności do pracy

Renta socjalna

Orzecznictwo do celów poza rentowych

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie o niepełnosprawności w przypadku osób, które nie ukończyły 16. roku życia) jest z kolei wydawane przez powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności.

Osoba z takim orzeczeniem może m.in.:

• korzystać z ulg komunikacyjnych i podatkowych oraz ze zwolnienia z opłat radiowo-telewizyjnych,
• uczestniczyć w turnusach rehabilitacyjnych,
• korzystać z uprawnień pracowniczych przewidzianych dla osób z niepełnosprawnością i szkoleń,
• korzystać z dofinansowań do studiów, własnej działalności gospodarczej lub rolniczej,
• starać się o dofinansowania zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie danej osoby,
• korzystać z usług rehabilitacyjnych, opiekuńczych, terapeutycznych i socjalnych świadczonych przez instytucje pomocy społecznej, organizacje pozarządowe i inne placówki,
• ma także prawo do zasiłku pielęgnacyjnego, innych świadczeń rodzinnych oraz do zasiłku stałego z pomocy społecznej.

Taka osoba nie ma natomiast prawa do renty. Aby ją uzyskać powinna zgłosić się do ZUS. Uprawnienia, jakie zyskuje, mają pomóc jej w codziennym funkcjonowaniu społecznym i zawodowym.

Więcej informacji o zasadach orzecznictwa do celów poza rentowych można znaleźć na stronie Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.

Wiele zależy od indywidualnego postrzegania naszego stanu psychofizycznego i sytuacji społecznej.

Prawne potwierdzenie faktu niepełnosprawności ma otworzyć nam możliwość korzystania z systemu świadczeń, ulg i uprawnień. A te mają nam rekompensować czasowe lub trwałe trudności wynikające ze stanu zdrowia i ułatwiać dostęp do usług zdrowotnych, społeczno-edukacyjnych czy życia zawodowego.

Takie orzeczenie nie oznacza niczego poza tym – nie stygmatyzuje i nie zamyka nam drogi do zatrudnienia. Dlatego warto pamiętać, że orzeczona niepełnosprawność nie stanowi przeszkody w realizowaniu się w życiu rodzinnym, zawodowym i towarzyskim, a także w rozwijaniu swoich pasji i zainteresowań.

***

Autorka: Beata Tokarewicz

Aktualizacja 01.03.2024 r.: Angelika Golnau – Główna Specjalistka ds. Komunikacji i PR